Daders en slachtoffers
Daders traumatiseren ook zichzelf door hun dadergedrag. De (gezonde) gevoelens van schaamte en schuld worden uit het bewustzijn verdrongen en psychisch afgesplitst. Kenmerkende overlevingsstrategieën van daders zijn: ontkenning, bagatellisering en ontwikkeling van (corrupte) redenaties ter rechtvaardiging van hun gedrag. Slachtoffers worden door daders vaak belachelijk gemaakt of als zondebok aangewezen. Als overlevingsstrategie ontwikkelen daders een zogenaamde daderhouding. Deze wordt gekenmerkt door:
- ontkenning van eigen daden
- gebrek aan schuldgevoel (gewetenloosheid)
- vertoning van goed gedrag in het openbaar
- risicovol gedrag (door onderdrukte angst)
- destructief en agressief gedrag
- kritisch, dominant en verwijtend gedrag naar slachtoffers
In extreme situaties kan dit leiden tot symptomen die passen bij een zogenaamde antisociale persoonlijkheidsstoornis. Iemand kan zich dan regelmatig heel vriendelijk en hoffelijk gedragen en in andere situaties liegen, bedriegen, manipuleren en mensen onder druk zetten.
Slachtoffers en slachtofferhouding
Een slachtoffer van gewelddadig gedrag overleeft door het onderdrukken van de behoefte aan hulp. De normale vlucht- of vechtreactie wordt onderdrukt en er ontstaat op psychisch, innerlijk niveau chronische overprikkeling. De persoon ontwikkelt bij aanhoudend geweld gevoelloosheid voor de eigen angsten, pijn, woede en schaamte. Slachtoffers pretenderen voor zichzelf en voor anderen dat er niets aan de hand is. Als overlevingsstrategie gaan slachtoffers hun daders idealiseren en ontkennen ze hun slachtofferschap, zoals gegijzelden die sympathie voor de gijzelnemer ontwikkelen (Stockholm syndroom). Er treedt psychische fixatie op de dader op. Enkele symptomen van getraumatiseerde geweldslachtoffers zijn neerslachtigheid, migraine en slapeloosheid. Als gevolg van de traumatische ervaringen als slachtoffer wordt iemand psychisch gesplitst. De overlevingsdelen kunnen dan bestaan uit zowel de bovengenoemde daderhouding, als de slachtofferhouding.
Kenmerken van de slachtofferhouding zijn:
- onderdanigheid
- ontkenning van slachtofferschap
- traumaherinneringen worden onderdrukt
- schuldgevoelens
- gevoel dat straf gerechtvaardigd is
- daders niet zien als daders
- emotionele verbinding met en bescherming van de daders
- afschuw voor eigen zwaktes
- zelfdestructief gedrag
- dadergedrag naar zichzelf of naar anderen
- chronische depressie en ziektes
- idealisering van harmonie en vrede
- passiviteit, zelfmedelijden en de hoop dat anderen hen gaan redden
- wraakgevoelens tegen onschuldigen
In de slachtofferhouding worden eigen gevoelens onderdrukt en zijn mensen vaak ook niet in staat om empathie voor anderen te voelen. Mensen kunnen in hun gedrag heen en weer slingeren tussen de dader- en de slachtofferhouding. Dus tussen hulpeloosheid en agressief gedrag. Het vervelende is dat de dader- en slachtofferhouding zich kan uitbreiden en verdiepen tussen mensen en naar volgende generaties. Op langere termijn ontstaan herhalende patronen van geweld, seksueel misbruik, crimineel gedrag, psychiatrische symptomen (schizofrenie, psychoses, zelfmoord et cetera) en chronische ziektes.
Veelvoorkomende pogingen van mensen om hun psychische problemen als gevolg van geweldtrauma’s op te lossen zijn wraak, opstand, vergeving of de vlucht in een denkbeeldige wereld van harmonie en spiritualiteit. Helaas zijn deze pogingen illusies en niet effectief. Wat wel helpt is de echte erkenning van het dader- of slachtofferschap en het herstellen van het contact met de eigen, onderdrukte gevoelens. Dit vergt tijd en moed.